abballalloàre , vrb Definition
fàere a ballalloe, essire ballalloe
Synonyms e antonyms
allollojai
Sentences
cudhos duos fint ispipillos e atzudos, ma isse fit semper mesu drommidu, unu pagu abballalloadu
Etymon
srd.
Translations
French
s’abrutir
English
to go out one's mind
Spanish
atontarse
Italian
rincretinirsi
German
verblöden.
abbuàre , vrb: abbubare,
buare Definition
cuare in sa buada, istare o abbarrare coment'e cuaos
Synonyms e antonyms
abbusare 1,
acuae,
acusciare,
afufai,
ammacionai,
ammagare,
atanai,
atracare,
atupare,
impertusare,
incalancare,
intanae,
intupai,
intuvedhare,
intuzare,
istugiai,
tudai
/
asciuconare
Sentences
chie l'ischit ite s'abbubat in sa mente de su poeta in cada mamentu de sa die e de sa note? (G.Piga)
Translations
French
se terrer,
se cacher (fig)
English
to go back
Spanish
esconderse
Italian
rintanarsi
German
sich verkriechen.
abèschere , vrb: aèschere,
arvèschere 1,
avèschere Definition
prus che àteru dhu narant po arrèschere su papare o su bufare in su gúturu candho non est calandho a bia dereta e faet a tussire
Synonyms e antonyms
ammadèschere,
arrancare,
arrèghere,
arrèschere,
iscaussire,
issaèschere,
obèschere
Sentences
est mortu ca s'est avéschiu chin d-un'ossu de pruna
Translations
French
entraver
English
to hinder,
to go wrong
Spanish
atragantarse
Italian
inceppare,
andare di traverso
German
steckenbleiben.
acobiài, acobilàre , vrb: acoilae,
acoilare,
acoliai,
acoliare,
acubilare,
acugliai,
acuilai,
acuilare,
acuvilare,
aculiai,
aculiare,
cubilare Definition
fàere fúrriu, torrare a cuile, a su crocadórgiu, andhare a crocare, fintzes pònnere in su crocadórgiu; istare o pònnere in calecunu logu, aintru, asuta, po si aprigare o cuare; istare in asséliu, firmu, su si apaghiare
Synonyms e antonyms
acoiletare,
acojai,
acuae,
apatai,
apogiai,
assebiai,
impudhilare
| ctr.
bocare,
essire,
pesare
Sentences
iscurtabas sos puzones su sero acubilandhe (P.Mura)◊ furriadorzu de istrias, acoilas bobborrotis e tirpias (L.Loi)◊ sas rúndhines sunt aculiadas in su filu ◊ is pillonedhus fiant acobiaus ◊ su pilloni innòi si acúliat a pausai
2.
furiat pruendu e po no m'isciundi mi seu aculiau ◊ no ia postu menti a babbu a m'aculiai in domu sua is dis de cussa strasura
Etymon
srd.
Translations
French
se coucher,
s'abriter
English
to return to the fold to go back to sleep to shelter
Spanish
cubilar,
cobijar
Italian
rientrare nell'ovile,
ritirarsi a dormire,
ripararsi
German
in den Stall zurückkehren,
schlafengehen,
sich unterstellen.
acojài , vrb: acujai,
acujare Definition
nau mescamente de animales, intrare o andhare a si crocare in s'acoiladórgiu; nau de gente (mescamente piciochedhos), asseliare, apartare, cuare
Synonyms e antonyms
acobiai,
acuae,
cortire,
remonire
| ctr.
essire
Sentences
a sa mata dhoi fúrriant is pillonis a dhoi acojai ◊ candu cummentzat a fai frius, sa musca s'acujat aintru de domu ◊ is crucuitus carraxosus trigant a s'acojai
2.
innanti abboghinamos e poi nos acujamos che catedhos ◊ nci fiat una musca… depit èssi acujada: no dha biu prus ◊ sa morti si est acujara apalas de is murus isderrutus de s'arrexoni! ◊ abarrai in domu acujaus, candu cabat su lampu!
Etymon
srd.
Translations
French
se coucher
English
to go back to sleep
Spanish
cubilar,
calmarse
Italian
ritirarsi a dormire
German
schlafengehen.
acrodhàre , vrb: aggradhare 1,
aggrodhare Definition
intanare, cuare comente faet su grodhe, su margiane, ibertandho a furare ccn. cosa, abbasciare, su si pònnere abbasciaos coment’e po no si fàere a bíere
Synonyms e antonyms
abbuare,
acuae,
ammacionai,
apatai,
atanai
Sentences
si acrodhaiat in d-un'istrintorzu, betaiat sa sanna de su rú a s'anzone colendhe e che lu tiraiat ◊ si est acrodhadu acurtzu a una mata de chessa a fàghere de bisonzu
Etymon
srd.
Translations
French
se terrer,
être aux aguets
English
to go back to one's den,
to lie in wait
Spanish
esconderse,
estar alen acecho
Italian
rintanarsi,
stare in agguato
German
sich verkriechen,
auf der Lauer liegen.
ammachiàe, ammachiài, ammachiàre, ammachiàri , vrb Definition
fàere a macu, essire fora de sèi, no èssere giustu de conca; fàere dilliriare de su dolore, pigare o pèrdere su sentidu, dilliriare, pèrdere sa conca o fàere disatinos po una fémina o àtera cosa chi praghet meda
Synonyms e antonyms
abbaradhare,
ammacare*,
dischissiare,
fatzellare,
irbariare,
ischissiai,
issentire
Sentences
su soli faiat ammachiai cixaredhas e cucumeus in is istuas ◊ ma ita ti ses, ammachiendi, chi no trabballas?!
2.
ti ses ammachiau de cussa pitzoca e as resone: no bi ndhe at àtera prendha chi incantat che a issa ◊ portat is pius niedhus arrullaus chi faint ammachiai ◊ torramí su sentiru ca mi as ammachiau!
Translations
French
devenir fou
English
to go mad
Spanish
enloquecer
Italian
ammattire
German
verrückt werden.
andài , vrb: andari,
andhae,
andhare,
annàere,
annare Definition
mòvere, fàere tretu istesiandho de ue unu o una cosa est (a/c. sa de tres personas leat s'aus. àere cun sugetu partitivu); pràghere, fàere bene a sa salude; fintzes bènnere mancu, mancare / pps. andau, andhadu, annatu; ind. imp. 1ˆ p. pl. andhaemus; impr. bai, baie, baxi e/o baxei
Synonyms e antonyms
abiai,
achirrare,
assèndhere,
bandai,
bènnere,
caminai,
falare,
fuire,
imbonai,
irghelare,
ispitzigare,
tocai 1
/
mòrrere
/
piàghere,
rechèdere
| ctr.
bènnere,
torrae
Idioms
csn:
dare s'andha! = donai su permissu, lassai andai; andhare a unu = andai anch'e unu, aundi est unu; andhare in chirca de… (+ vrb.) = proare, irfortzàresi, comintzare a…, pònneresi a… (andhat in chirca de abbèrrere sos ogros ma no bi la faghet; andhat in chirca de faedhare ma no resessit a nàrrere una peràula); andai, fai andai trótula trótula = andhare, fàghere andhare a mala gana; andai a biri is trigus (in suspu)= mòrrere; andhare a s'iscollóchida = istare a ziru peri su logu chentza mancu ischire a ue; andai a bólidu = lestru meda, in boleos; andai a longu = tirare a longas; andai arrólia arrólia = istare de un'ala a s'àtera, andhendhe chentza mancu ischire a ue, gai chentza cabu; andai cerrixerri = a. innàiga innàiga, iscúlia iscúlia, sachedhendhe sas nàdigas; andai a s'apràpidu = chircare cosa cun sas manos, andhare chentza bídere inue si ponent sos pes; andai de su corpus = fàghere de bisonzu, cagare; èssere totu a o de un'andhare = fatus a sa própiu manera, totugantos su matessi de cumportamentu, totu guales, totue de su matessi colore o calidade (nadu de cosa); andhare fragu, sabore = essire fragu, sabore (a sa cosa); andhare in grefa = andai a cambarada, a còndoma; andai, andhare male = cambiare in peus, fintzas istare male, de sufrire, in manera pagu addata, àere dannu, fàghere revéntida mala (o fintzas èssere difítzile, pagu a cómudu a fàghere cosa); andharesiche che màniga de broca = sentza de nàrriri nudha, lassendi s'àteru in campu e in crachi; èssere andhendhe in… (tempus contadu in annos, séculos e gai) = èssere, agatàresi, durare de… (tempus); una cosa andhat = la chircant meda, la rechedent in medas
Sentences
faiat andhae su fuste cun cropos furiosos a cantu essit ◊ est annatu a osservare ◊ bae e no bae, bi est andhada issa puru ◊ a domo sua bi at andhadu zente ◊ li at annadu zente meda ifatu ◊ nosi ndhe seus andhaos ◊ fut andau a bivi in àtera bidha ◊ sa dí chi si fiant cojaus fiant andaus a crésia ◊ sa fiza andhesit a su babbu e li nesit una cosa ◊ in andaris a càntidu mudu tracas de fogu inghiendu m'incantas (F.I.Congiu)
2.
che l'acadho in su badhiju a cantu mi andhat su bratzu! ◊ bido totue cantu andhat sa cussorza ◊ ti lasso andhare iscantarzada cantu mi andhat sa manu!
3.
zuchet sa frebbe che cabadhu e timent chi si nche depat andhare ◊ sa cumpanza si nch'est andhada pro un'atacu de puntore ◊ su sardu si ch'est annanne e si morit s'isperdent sos Sardos ◊ si ch'est andhada s'abba, sa currente, sa línia de su cellulare ◊ mi ch'est annanne su coro de su pistighinzu ◊ zuto su coro andhendhemindhe ca no apo mancu irmurzadu
4.
sa corza sica de s'ucalitu che àndhat a tàpiles ◊ so frighendhe ma su brutore no che cheret andhare ◊ custa mància no ndi andat ◊ a sa broca che li est andhada s'asa
5.
a sa cane mia no che li andhat fera peruna ◊ lu zughia a su tene tene e andhadu etotu mi ch'est! ◊ si l'intrat in ungras su sórighe, a su batu nostru, no che li andhat prus, no!
6.
a custa cosa li andhat fragu ◊ a custu mànigu li andhat su sale, su píbere, su rànchidu, su durche, li andhat sabore malu, unu tastu
7.
assaza custu: a ti andhat? ◊ custu no mi andhat: donzi borta chi ndhe mànigo mi faghet male ◊ li andhaiat su trabàgliu che su fumu in ojos ◊ dhi andat che lardu in sali, bèni meda ◊ a sos pespereghes lis andhant sos labberintos, si bi aciapant bene
8.
sunt totu a un'andhare: babbos, mamas e fizos ◊ tue no fist sempre de un'andhare ◊ su muru cheret illatadu de totunu andhare, chi no essat a fatzadas
9.
lèadi sa cadrea, ca ritzu andhas male! ◊ sa cosidura fata goi andhat male, si che torrat a iscosire! ◊ inue as postu cussa cosa andhat male, ca impédumat de colare! ◊ sa crabita fit a la pesare ma est andhada male ◊◊ a passai ingunis immoi mi andat mali ca tengu pressi ◊ a leare cussu puru mi andhat male ca zuto sas manos impitzadas cun àteru ◊◊ custa festa est connota andhandhe in bàtero séculos ◊ de una dí andat, cussu contu!…
Surnames and Proverbs
prb:
carru annanne caminu faghet ◊ chie cheret andhet, chie no cheret mandhet
Translations
French
aller
English
to go
Spanish
ir
Italian
andare
German
gehen.
arrogliài, arrogliàre , vrb: arroliai,
arroliare,
arrollai,
arrollare,
arrolliai,
arrolliare,
arrulliari,
orrolliare,
roliai Definition
istare (o fintzes pònnere) a rólliu, a inghíriu, a rodeu de calecuna cosa, de unu logu o fintzes de una chistione, andhare a inghírios, a giru, andhare o istare a inghíriu, istare perdendho tempus, fintzes bènnere
Synonyms e antonyms
arrodeare,
bagamundai,
garronai,
ingiriolai,
zirandhare,
zirare
Idioms
csn:
èssiri arroliau = istare a arrólliu, a fiotu paris; filu ispinau arrolliau = fatu a incropadas mannas tentas apare a manera de impedire o istrobbare a colare; andai arróllia arróllia, arrolla arrolla = istare zirendhe, bagamundai
Sentences
is pillonis funt arroliendi a cedhas ◊ unu crou est arroliendi circhendi àcua ◊ su bendidori arróliat in is arrugas ◊ ses arroliendi de diora…: no circhis contus! ◊ sas cumpanzas l'arrólliant e li fachent festa (N.Mureddu)◊ su sero sa zente si arrolliaiat in su zannile a friscurare ◊ in s'aera comintzeit a si arrolliare custa truma de nues ◊ at a èssi fadiau totu sa dí arrolliendu cun cussa cosa a codhu!
2.
dhoi arróliat coment'e unu murrúngiu de tronus atesu
3.
nci at una pranta arrogliada e fata, fata e arrogliada a picu e picada, picada a picu e bivit in friscu e non sicat mai ◊ sa pobidha fut sétzia arroliada in sa bia cun is bixinus
Etymon
ctl.
rotllar
Translations
French
entourer
English
to go round,
to wander
Spanish
rodear,
vagar
Italian
girare attórno,
gironzolare
German
umlaufen,
umherschweifen.
asseài, asseàre , vrb: assiai Definition
impudire, pigare fragu o sabore de ogiuseu, sabore malu, nau de cosas de papare grassas
Synonyms e antonyms
stantissai,
tosconare
Etymon
srd.
Translations
French
rancir
English
to go rancid
Spanish
ranciar
Italian
irrancidire
German
ranzig werden.
atanài , vrb: atanare 1 Definition
intrare, cuare in sa tana
Synonyms e antonyms
abbuare,
abbusare,
acuae,
ammacionai,
ammagare,
atupare,
cuerrai,
impercusinare,
incalancare,
infoxinae,
intanae,
intupai,
intuvedhare,
istichire,
tudai
Sentences
in cussu arruaxu si atanant is margianis ◊ su mergiani si est atanau atesu de sa genti
2.
candu s'ant cracau a bombas fuaus atanaus in d-una forada
Etymon
srd.
Translations
French
se terrer,
se cloîtrer
English
to go back to one's den
Spanish
esconderse en una guarida
Italian
rintanarsi
German
sich verkriechen.
atzotzàre , vrb Definition
guastare, nau de s'ou, agiummai comente a èssere frochiu
Etymon
srd.
Translations
French
devenir couvi
English
to go rotten
Spanish
podrirse el huevo
Italian
diventare barlàccio
German
faulig werden.
ausentài, ausentàre , vrb rfl Definition
su no dhue èssere in su logu, su no dhue andhare (e fartare in su logu)
Synonyms e antonyms
mancai
2.
deo babbu in disgràtzia so nadu, tocat chi m'isconnorte ca so in custu mundhu ausentadu, resto ausente
Etymon
spn.
ausentarse
Translations
French
s'absenter
English
to go away
Spanish
ausentarse
Italian
assentarsi
German
sich entfernen.
bandhiàre , vrb: abbandidai,
bandhidare,
bannidare,
bannitare Definition
essire o fàere su bandhiu, istare faendho su bandhiu, cuau, in logu chi no si potzat bíere
Synonyms e antonyms
ilbandhidare
Sentences
s'amicu fit bandhiandhe chin d-una pedhe a pala ◊ si fit dadu a bandhidare pro no fàghere su militare, ca bi deviat istare dóighi annos
Etymon
srd.
Translations
French
prendre la fuite
English
to go into hiding
Spanish
huir
Italian
darsi alla latitanza
German
sich verbergen.
barrantzedhàre , vrb: barrantzellare Definition
andhare a giru po vardiania comente faent is barracellos, o fintzes a iscrucugiare
Synonyms e antonyms
rundai
Etymon
srd.
Translations
French
faire la ronde
English
to go out on rounds
Spanish
rondar
Italian
uscire di rónda
German
die Runde machen.
biasciài , vrb Definition
andhare, essire, segare a trotu, a sbiàsciu
Synonyms e antonyms
sbiasciai
Etymon
srd.
Translations
French
biaiser
English
to go sideway
Spanish
andar a sesgo
Italian
andare obliquaménte
German
schief gehen.
corrutàe, corrutài, corrutàre , vrb: acorrutare,
currutare Definition
fàere su corrutu, pònnere su dolu po ccn., portare bestimentu de singiale po unu mortu
Sentences
coro meu istimadu, si andhas a Torinu ti corruto che mortu! ◊ at corrutadu sos mannos chi che li fint mortos ◊ si morzo innantis, corrútami tue! ◊ ses a conca falada pares currutandhe!
Etymon
srd.
Translations
French
être en deuil,
prendre le deuil
English
to be in mourning,
to go into mourning
Spanish
estar en duelo
Italian
èssere in lutto,
méttere il lutto
German
Trauer tragen.
deragliàre , vrb Definition
essire fora de binàriu
Translations
French
dérailler
English
to go off the rails
Spanish
descarrilar
Italian
deragliare
German
entgleisen.
dessessíre , vrb: disessire Definition
andhare a fora; essire fora de se, fàere a macu, a irbariadu
Synonyms e antonyms
essire
/
ammachiae,
dischissiare,
irbariare,
iscansae
Etymon
srd.
Translations
French
devenir fou
English
to go mad
Spanish
enloquecer
Italian
ammattire
German
den Verstand verlieren.
dischissiàre , vrb Definition
tocare a conca, essire macu, irbariadu
Synonyms e antonyms
ammachiae,
delliriare,
dessessire,
irbariare,
iscansae,
ischissiai,
issentire,
istinare
Sentences
sas féminas nos faghent dischissiare (S.Spiggia)◊ a mimme cussas mazinedhas de zocadores mi fachiant dischissiare ◊ si sunt dischissiandhe de su pessamentu ca su frade no at iscritu prus
Etymon
spn.
Translations
French
devenir fou
English
to go mad
Spanish
desquiciar
Italian
impazzire,
andar fuòri di tèsta
German
verrückt werden.